[16] „Pieprzyć” na 54 sposoby, czyli potęga słowotwórcza wulgaryzmów

W dzisiejszym wpisie chciałbym przyjrzeć się… wulgaryzmom. A właściwie potędze słowotwórczej polszczyzny, która niezwykle silnie daje o sobie znać, o dziwo, właśnie w wulgaryzmach.

Do poruszenia tego tematu skłoniło mnie niecodzienne odkrycie. Otóż któregoś dnia zwróciłem uwagę na słowo pieprzyć. Nie mam na myśli dosypywania pieprzu do potrawy, bo w tym znaczeniu pieprzenie okazuje się dość ubogie słowotwórczo – możemy mówić co najwyżej o pieprzeniu potrawy, dopieprzaniu, popieprzaniu czy zapieprzeniu i to chyba tyle. Na tym tle jeszcze jaskrawiej jawi się potęga słowotwórcza pieprzenia w swych pozostałych znaczeniach.

Przechodząc do konkretów: przyjrzyjmy się bliżej, na czym polega fenomen pieprzenia (kolejność przypadkowa, definicje za SJP PWN-u):

1. Pieprzyć
   1. posp. «mówić coś od rzeczy»
   2. posp. «traktować kogoś, coś pogardliwie, lekceważąco»
   3. wulg. «mieć stosunek płciowy»
2. Pieprzyć się
   1. posp. «przestawać dobrze funkcjonować»
   2. posp. «zbyt długo, zbyt drobiazgowo coś robić»
   3. posp. «o myślach, wspomnieniach itp.: mylić się»
   4. wulg. «mieć stosunek płciowy»
3. Rozpieprzyć
   1. posp. «uderzając, rozbić, zniszczyć coś doszczętnie»
4. Rozpieprzyć się
   1. posp. «ulec zniszczeniu, rozbiciu»
5. Podpieprzyć
   1. posp. «ukraść»
   2. posp. «w szachach: nieopatrznie ustawić figurę lub piona pod zbicie; też: stracić w ten sposób ustawioną bierkę» (def. moja – przyp. Ł.M.)
6. Napieprzyć
   1. posp. «powiedzieć wiele głupstw, bzdur itp.»
   2. posp. «uciekać»
   3. posp. «pobić kogoś dotkliwie»
   4. posp. «boleć kogoś»
7. Napieprzać się
   1. posp. «pobić dotkliwie jeden drugiego»
8. Spieprzyć
   1. posp. «zrobić coś źle, byle jak lub nieudolnie»
   2. posp. «oddalić się skądś bardzo szybko»
9. Spieprzyć się
   1. posp. «zmienić się na gorsze lub zepsuć się zupełnie»
   2. posp. «spaść z jakiejś wysokości»
10. Wpieprzyć
    1. posp. «zjeść coś»
    2. posp. «umieścić coś gdzieś»
    3. posp. «nakłonić kogoś do przyjęcia lub kupna czegoś wbrew jego woli»
    4. posp. «przyczynić się do stworzenia komuś trudnej sytuacji»
    5. posp. «pobić kogoś»
    6. posp. «wywołać w kimś gniew, złość»
    7. posp. «umieścić kogoś w jakimś miejscu wbrew jego woli»
11. Wpieprzyć się
    1. posp. «wtrącić się w czyjeś sprawy»
    2. posp. «wtrącić się w czyjąś rozmowę»
    3. posp. «zderzyć się z czymś»
    4. posp. «wejść gdzieś bez czyjejś zgody»
    5. posp. «znaleźć się w trudnej sytuacji na skutek podjęcia złej decyzji»
12. Zapieprzyć
    1. posp. «ukraść coś»
    2. posp. «uderzyć kogoś»
13. Odpieprzyć
    1. posp. «postradać zmysły, zachowywać się nieracjonalnie» (def. moja – przyp. Ł. M.)
14. Odpieprzyć (się)
    1. posp. «zostawić kogoś lub coś w spokoju»
    2. posp. «wystroić się»
15. Wypieprzyć
    1. posp. «wyrzucić skądś kogoś lub coś»
    2. wulg. «o mężczyźnie: odbyć stosunek płciowy»
16. Wypieprzyć się
    1. posp. «wywrócić się»
17. Popieprzyć
    1. posp. «pomylić coś lub zrobić w czymś nieporządek»
18. Popieprzać (brak w ogólnych słownikach języka polskiego)
    1. posp. «przemieszczać się z bardzo szybko» (def. moja – przyp. Ł. M.)
19. Popieprzyć się
    1. posp. «zostać pomylonym lub zagmatwanym»
20. Dopieprzyć
    1. posp. «pobić kogoś»
    2. posp. «ostro skrytykować lub dociąć komuś»
21. Dopieprzyć się
    1. posp. «być natrętnym»
    2. posp. «skrytykować kogoś, zwłaszcza bezpodstawnie»
22. Przypieprzać
    1. posp. «uderzyć w coś»
    2. posp. «uderzyć lub zbić kogoś»
    3. posp. «dokuczyć komuś»
23. Przypieprzać się
    1. posp. «wystąpić wobec kogoś z pretensjami, często nieuzasadnionymi»
    2. posp. «narzucić komuś swoje towarzystwo»
24. Zapieprzać
    1. posp. «ciężko pracować»
    2. posp. «szybko iść lub biec»

Podsumowując: 24 wyrazy, 54 znaczenia (a prawdopodobnie nie wszystkie zostały uwzględnione)! Oto niepowtarzalna moc prefiksacji!

Najciekawsze jest to, że ta siła słowotwórcza polszczyzny nie tkwi wcale – jak mogłoby się zdawać – w swobodnej łączliwości czasownika pieprzyć z przeróżnymi przedrostkami. Jest wręcz odwrotnie! Istotą tej przaśnej dosadności są same przedrostki, które z łatwością przylegają do innych czasowników charakterystycznych dla mowy potocznej, np. do chrzanić (pasuje tu znaczna część przedrostków; co ciekawe, źródłosłowem chrzanić, podobnie jak pieprzyć, jest ostra przyprawa) czy też pier…ć (tu bodaj wszystkie prefiksy wykazują identyczną łączliwość jak z wyrazem pieprzyć).

Jest coś uwodzicielskiego w tym zdrożnym, raczej przemilczanym obliczu polszczyzny. Niektórzy bardzo się niepokoją zalewem wulgaryzmów, ale czy nie jest tak, że dopiero szczypta pikanterii nadaje odpowiedniego smaku? Myślę, że tak jak pieprz czy chrzan dodają ostrości, tak i w języku można czasem „dopieprzyć”, żeby nadać mu odpowiedniego smaczku. Oczywiście w granicach rozsądku. Lub raczej: przyzwoitości.

A może Wy jeszcze znacie inne znaczenia słowa pieprzyć?