Odmiana nazw mieszkańców, czyli problemy z końcówką „-anin”

Odmiana nazw osobowych zakończonych na -anin sprawia nieco kłopotów (Amerykanów czy Amerykaninów, Korsykan czy Korsykanów, franciszkan czy franciszkanów itp.), dlatego postaramy się dzisiaj bliżej im przyjrzeć.

Przyrostek -anin ma różną łączliwość. Zobaczmy, co mówi na ten temat WSPP (Warszawa 2007, s. 1528, hasło: -anin; pogrubienia moje – ŁM):

„Przyrostek tworzący następujące typy derywatów:

1. nazwy mieszkańców kontynentów, państw, regionów, miast polskich i obcych, a także – planet, np. Afrykanin, Rosjanin, Małopolanin, kielczanin, łodzianin, wenecjanin, Marsjanin;
2. nazwy zwolenników poglądów, idei, wyznawców religii, tworzone od rzeczowników abstrakcyjnych na -izm, -stwo lub od imion/nazwisk twórców określonej ideologii, np. anglikanin, arianin, chrześcijanin, republikanin, wegetarianin, luteranin, mahometanin, socynianin, wolterianin;
3. nazwy członków zgromadzeń zakonnych, utworzone od imienia lub nazwiska ich założyciela (patrona), np. bazylianin, dominikanin, franciszkanin, norbertanin, salwatorianin;
4. odrzeczownikowe i odprzymiotnikowe nazwy osób pełniących jakieś funkcje oraz nosicieli cech (niekiedy związanych z miejscem), np. świetliczanin, dworzanin, grubianin, powodzianin, piwniczanin, nadbrzeżanin”.

Wiemy już, z jakimi nazwami łączy się –anin. Pytanie teraz: jak odmieniać te wyrazy?

D. lm: -anów czy -aninów?

Przede wszystkim należy pamiętać, że forma -anin występuje TYLKO w liczbie pojedynczej; w liczbie mnogiej zostaje skrócona do -an. Powiemy więc:

• (tych) Amerykanów, a nie: Amerykaninów,
• (tych) salezjanów, a nie: salezjaninów,
• (tych) Korsykanów, a nie: Korsykaninów.

Kiedy -anów, a kiedy bez końcówki?

Czemu jednak Amerykanów (a nie np. Amerykan) i elblążan (a nie np. elblążanów)? Otóż tak (za WSPP):

1. Dopełniacz z końcówką -ów – jest charakterystyczny przede wszystkim dla:
   • nazw członków zgromadzeń zakonnych, np. (tych) marianów, salezjanów,
   • w derywatach od rzeczowników o temacie na –k, np. anglikanów, Amerykanów, Meksykanów.
2. Dopełniacz bez końcówki – cechuje pozostałe rzeczowniki, np. (tych) Pomorzan, wenecjan, chrześcijan, mahometan.

Mimo to trzeba pamiętać, że – jak to często bywa w naszym języku – w dopełniaczu liczby mnogiej dopuszczalne są formy oboczne (a więc i bez końcówki, i z końc. -ów), np. (tych) Korsykan, ale i Korsykanów.

Wiele też rzeczowników podobnych do siebie ma różne końcówki, np. (tych) muzułmanów, ale (tych) mahometan. Dlatego ilekroć się zawahamy, jaka jest poprawna forma, warto zajrzeć słownika :)