„Na świetlicy” czy „w świetlicy”? Mieszkać „na górze” czy „u góry”?

Od dawna mam trzy wątpliwości i bardzo się cieszę, że wreszcie dowiem się, jak brzmią poprawne formy. Otóż:

1. W szkole, do której uczęszcza mój syn, dzieci i panie używają określenia „na świetlicy”. Moim zdaniem niepoprawnie, ale może to ja się mylę.
2. Kiedy używać form „tę książkę, audycję, wersję…”, a kiedy – „tą książkę, audycję, wersję…”? Moim zdaniem często używana jest forma „tą” zamiast poprawnej „tę”.
3. Być może to regionalizm (okolice Poznania), ale nagminnie używa się zwrotów typu „mieszkają do góry, książka leży na regale do góry” itd. Moim zdaniem „do góry” się idzie, patrzy, rzuca piłkę… A mieszka – no właśnie, „na górze” czy „u góry”?

„Dobrze się składa” – pomyślałam, gdy zobaczyłam Pani pytania. A to dlatego, że na ich przykładzie można się co nieco pozastanawiać nad dwiema całkiem ciekawymi kwestiami. Pierwsze to norma wzorcowa i użytkowa (potoczna), a drugie – regionalizmy.

Świetlica i stołówka – kiedy „na”, kiedy „w”?

To zależy od sytuacji. Forma w świetlicy jest wzorcowa, więc niezależnie od tego, czy użyjemy jej w bardzo oficjalnym tekście, czy w zwykłej rozmowie, nie będzie nam można niczego zarzucić. Na świetlicy jest w WSPP opatrzone wiele mówiącym kwalifikatorem pot. (potocznie) dopuszczalne – czyli nie jest idealnie, ale błędnie też nie, więc w codziennych sytuacjach (jak również np. w powieściowym dialogu stylizowanym na język potoczny) możemy spokojnie przebywać na świetlicy albo też na stołówce. Można by się ewentualnie zastanowić, jaką polszczyznę powinni przekazywać uczniom nauczyciele i wychowawcy – na pewno dobrze, by była wzorcowa, ale akurat na świetlicy nie wydaje się usterką dużego kalibru.

Z ciekawości zajrzałam do Narodowego Korpusu Języka Polskiego – i nie jest źle, bo aż 932 do 33 dla wzorcowej postaci w świetlicy.

Analogiczna wątpliwość – i takie samo rozstrzygnięcie normatywne – dotyczy par iść na świetlicę / do świetlicy oraz na stołówkę / do stołówki. Warianty z na należą do normy użytkowej, te z do zaś – do normy wzorcowej. Skąd takie rozstrzygnięcie? Zapewne wynika z dążenia do przejrzystości systemu językowego i jego precyzji: skoro świetlica czy stołówka to pomieszczenia, to używajmy w odniesieniu do nich przyimków w (tak jak przebywamy w domu, w barze, w operze, w poczekalni) oraz do (tak jak idziemy do sklepu, do muzeum, do klubu).

Warto zauważyć, że zróżnicowanie przyimków potrafi niekiedy oddawać różnice w treści: być w dyskotece (pomieszczeniu / budynku) to trochę co innego, niż być na dyskotece (czyli na imprezie).

Tę audycję – tę wersję preferujemy!

Dylemat „tę czy tą” to chyba jeden z najpowszechniej znanych przykładów rozbieżności między normą wzorcową a potoczną. Wzorcowe tę jest dobre w każdej sytuacji, tą można zaakceptować w rozmowie – szczegóły w poradzie „Tę” czy „tą”?.

Mieszkam na dziesiątym piętrze – czyli gdzie?

W Wielkopolsce rzeczywiście mieszka się do góry – przekonałam się o tym w akademiku dzięki koledze z najwyższego piętra, który pochodził z okolic Poznania. Norma wzorcowa nie obejmuje wprawdzie regionalizmów (jest z założenia oficjalna, publiczna i ogólnopolska, gromadzi formy wspólne dla wszystkich użytkowników języka, zrozumiałe od Bałtyku po Tatry), nie popełniamy jednak błędu, gdy ich używamy. Jestem za tym, by w codziennych rozmowach ocalać je od zapomnienia – ale już podczas pisania czerpać z zasobów polszczyzny uniwersalnej (nie dotyczy to oczywiście tekstów stylizowanych).

Jeśli miałabym wybrać jedno zdanie z pary Mieszkam na górze i Mieszkam u góry, to najpierw stwierdziłabym, że oba są poprawne i w pełni zrozumiałe, a następnie postawiłabym na pierwszy z wariantów. Może dlatego, że na górze tworzy dobrą parę z na dole (raczej nie mieszkamy u dołu budynku).