Proszę o sprawdzenie formy czasownika w zdaniu (polecenie w książce dla dzieci): „Powiedz, co kotek i zajączek narysowały na lodzie”. Czy czasownik powinien mieć formę „narysowały” czy „narysowali” (ponieważ „kotek” i „zajączek” są rodzaju męskiego)? A może obie formy są poprawne?
Cytowane zdanie jest poprawne – na szczęście, bo według mnie książki dla najmłodszych powinny świecić przykładem. W końcu co Jaś przeczyta, to Jan będzie mówił i pisał.
O tym, jak sobie poradzić z liczbą orzeczenia w zdaniach z podmiotem szeregowym, już pisaliśmy. Dziś kolejny krok: jak ustalić rodzaj tego orzeczenia?
Przewrotne pytanie: jakiego rodzaju jest kotek?
Nie da się zaprzeczyć, że kotek i zajączek to rodzaj męski. Ale który? Wszak polszczyzna ma ich co najmniej trzy – wszystkie omówione w poradzie o odmianie nazwy boiska Orlik. Czy rzeczowniki kotek i pisarz można przyporządkować do tego samego rodzaju? Otóż nie: w pierwszym przypadku mamy do czynienia z rodzajem męskim zwierzęcym (męskożywotnym – M2), w drugim zaś – z męskim osobowym (M1). A to bardzo ważne, ponieważ decyduje o rodzaju orzeczenia.
Orzeczenie męskoosobowe czy męskonieosobowe?
Jeśli wśród rzeczowników składających się na podmiot szeregowy wszystkie są w rodzaju męskim zwierzęcym – tak jak w zdaniu o kotku i zajączku – orzeczenie jest męskonieosobowe. Gdyby towarzyszył im choć jeden rzeczownik rodzaju męskiego osobowego, orzeczenie stałoby się męskoosobowe. Tak więc:
- Kotek i zajączek rysowały (dwa rzeczowniki rodzaju męskiego zwierzęcego –> orzeczenie w rodzaju męskonieosobowym);
- Pisarz i malarz rysowali (dwa rzeczowniki rodzaju męskiego osobowego –> orzeczenie w rodzaju męskoosobowym);
- Pisarz, kotek i zajączek rysowali (rzeczownik rodzaju męskiego osobowego + dwa rzeczowniki rodzaju męskiego zwierzęcego –> orzeczenie w rodzaju męskoosobowym).
Gdyby bohaterami analizowanego zdania nie były zwierzęta, ale np. złodzieje o pseudonimach Kotek i Zajączek, orzeczenie brzmiałoby narysowali – wzór odmiany musiałby zostać dopasowany do osobowego charakteru podmiotu.
Aby oswoić się z zalecaną tu formą, warto zauważyć, że w zdaniach bez podmiotu szeregowego w liczbie mnogiej odruchowo mówimy o zwierzętach w taki oto sposób: Psy uciekły do lasu; Moje koty były niezadowolone; Szczury przegryzły siatkę.
Na rodzaj orzeczenia przy podmiocie szeregowym trzeba uważać nie tylko w czasie przeszłym, lecz także w czasie przyszłym – Kotek i zajączek będą rysowały (choć tu zawsze można wybrać najbezpieczniejszą formę z bezokolicznikiem: Kotek i zajączek będą rysować).
Dodaj komentarz