Cudzysłowy zagnieżdżone – jak umieścić cytat w cytacie?

Jak powinno wyglądać zdanie, kiedy cudzysłowy zbiegają się ze sobą? Czy tak: „Mam nadzieję, że właśnie ta książka stanie się dla was ‘wyjątkowa’”?

Cytat w cytacie to trochę jak sen we śnie – coś na kształt typograficznej Incepcji. Na szczęście będzie nam dużo łatwiej wybrnąć z sytuacji niż bohaterom filmu Christophera Nolana.

Gdy autorzy cytowanych tekstów (umieszczonych w cudzysłowie) przytaczają czyjeś słowa albo np. tytuły gazet, redaktorzy, korektorzy, tłumacze czy operatorzy DTP mają do wyboru kilka sensownych i prostych rozwiązań. Oto one.

Cudzysłów w cudzysłowie

Zarówno WSO (Zasady pisowni i interpunkcji. Cudzysłów), jak i Edycja tekstów Adama Wolańskiego proponują następujące rozwiązanie: główny cytat w „zwykłym” cudzysłowie typograficznym („czyli tak”), a cytat w cytacie – w cudzysłowie niemieckim (»czyli tak«).

Mówi się wówczas o cudzysłowach zagnieżdżonych lub cudzysłowach drugiego stopnia. Zdanie zawarte w pytaniu może zatem wyglądać tak:

„Mam nadzieję, że właśnie ta książka stanie się dla was »wyjątkowa«”

Wolański akceptuje również użycie cudzysłowu francuskiego jako cudzysłowu drugiego stopnia, czyli omawiane zdanie można jego zdaniem złożyć także w następujący sposób:

„Mam nadzieję, że właśnie ta książka stanie się dla was «wyjątkowa»”

Twórcy WSO „rezerwują” jednak ten znak dla innych zastosowań – wyodrębniania znaczeń w pracach naukowych i słownikach (np.: cudzysłów «znak graficzny wyodrębniający wyrazy, powiedzenia lub zdania cytowane») oraz partii dialogowych i przytoczeń w poezji. Pierwsze z rozwiązań, stosowane również przez zespół eKorekty24, jest zatem najbezpieczniejsze.

Ważne: jeśli – tak jak w omawianym przykładzie – dwa różne cudzysłowy stoją obok siebie, między nimi nie stawia się spacji.

I jeszcze jedno: w funkcji cudzysłowów niemieckich i francuskich (kolejno: z ostrzami do środka i na zewnątrz) nie wolno używać podwojonych nawiasów trójkątnych, a zatem:

»Tak jest dobrze«, ale: >>Tak jest źle<<

Kursywa zamiast cudzysłowów wewnętrznych

W zaleceniach edytorskich czasopisma, z którym mam przyjemność współpracować, znajduje się takie oto zdanie: „Cudzysłowy wewnętrzne zastępujemy kursywą”. Gdyby więc omawiane tu zdanie pochodziło z tej gazety, wyglądałoby tak:

„Mam nadzieję, że właśnie ta książka stanie się dla was wyjątkowa”

Chwalę sobie to rozwiązanie (według mnie wygląda to całkiem nieźle), choć nie przewidują go źródła, do których wyżej nawiązywałam.

Cytat w cytacie w cytacie?

Zdarza się – choć niezmiernie rzadko – i taka sytuacja. Do akcji wkracza wówczas cudzysłów trzeciego stopnia. Według Wolańskiego może nim być brytyjski cudzysłów apostrofowy (‘czyli taki’) – zwyczajowo używany do „wyróżniania definicji znaczeniowych wyrazów i połączeń wyrazowych w publikacjach filologicznych oraz oznaczania nazw odmian uprawnych (tzw. kultywarów) w publikacjach z zakresu botaniki” (por. Adam Wolański, porada Różne cudzysłowy).

Z cytatem w cytacie w cytacie można więc sobie poradzić w następujący sposób:

„Tomek powiedział: »Kiedy cię poznałem, nie spodziewałem się, że na pierwszej randce będziesz mi wyjaśniać znaczenie słowa ‘fenomenologia’…”

***

Celowo nie nawiązuję tutaj do normy Zasady składania tekstów w języku polskim (PN-83/P-55366), ponieważ pochodzi ona z 1983 r. (spuśćmy na to zasłonę milczenia), a młodsze od niej słowniki zdążyły już zakwestionować jej ustalenia :)