Po wpisaniu w Google frazy „bynajmniej a przynajmniej” wyświetla się około 427 000 wyników. W PWN-owskiej poradni językowej są liczne pytania o bynajmniej i przynajmniej. Polacy mają więc problem z rozróżnieniem tych dwóch wyrazów. Ci zaś, którzy znają różnicę, są wyczuleni na bynajmniej użyte w funkcji przynajmniej.
Nęcące bynajmniej
Bynajmniej i przynajmniej to słowa zbliżone fonetycznie (podobnie brzmiące), tak jak: ignorancja i ignorować, adaptować i adoptować, efektywny i efektowny czy mający pretensje i pretensjonalny. Wyrazy w podanych parach znaczą jednak zupełnie co innego, w związku z czym nie można traktować ich jako zamienniki. Mylenie znaczeń wyrazów podobnych brzmieniowo lub morfologicznie i używanie ich wymiennie to błąd słownikowy (szerzej na ten temat pisaliśmy w tekście poświęconym rodzajom błędów językowych).
Błędy dotyczące pary bynajmniej i przynajmniej wynikają nie tylko z podobieństwa fonetycznego. Spotkałam się z opinią, że bynajmniej to górnolotna, elegantsza wersja przynajmniej, po którą sięgają osoby chcące dowartościować się językowo. Bynajmniej bywa postrzegane jako słowo z wyższego rejestru, typowe dla języka osób wykształconych. Kuszący zamiennik!
Jednak bynajmniej i przynajmniej nie tylko oznaczają co innego, ale też mają inną łączliwość składniową, czyli wymagają innego towarzystwa w zdaniu: bynajmniej użyte poprawnie pojawia się razem z przeczeniem (negacją). Sięgnijmy do Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN.
Przynajmniej – znaczenie
Przynajmniej to „partykuła podkreślająca, że to, o czym mówi wypowiedzenie, jest koniecznym minimum tego, czego ktoś oczekiwał”. Oto przykłady jej prawidłowego użycia:
Już wyjeżdżasz! Mógłbyś zostać przynajmniej dzień dłużej.
Przynajmniej zupę mają dobrą, ta pizza była do kitu.
Chwała Bogu, przynajmniej tę jedną ścianę prosto wymurowali.
Bynajmniej – znaczenie
Bynajmniej jest „partykułą przeczącą (…). Używane niemal wyłącznie z przeczeniem w zestawieniu: bynajmniej nie”. W tym połączeniu oznacza: wcale, zupełnie, ani trochę, w żadnym razie. W słowniku podano takie oto przykłady poprawnego użycia tej partykuły:
Bynajmniej nie jest ciepło.
Jest to cel odległy, ale bynajmniej nie nierealny.
Ruchy miała szybkie, lecz bynajmniej nie chaotyczne.
Partykuła bynajmniej występuje też w połączeniu z zaprzeczonym czasownikiem:
Nie zamierzam bynajmniej rozdmuchiwać tego sporu.
Jest zatem użyta poprawnie, jeśli w jej towarzystwie znajduje się nie lub zaprzeczony czasownik (patrz wyróżnienia w przykładach).
Bynajmniej to również wykrzyknik będący przeczącą odpowiedzią na pytanie. W takiej funkcji występuje już samodzielnie, tak jak w poniższym przykładzie:
– Udało ci się kupić meble do salonu?
– Bynajmniej. Nie wybrałem nawet koloru.
Bynajmniej może też wzmacniać przeczenie zawarte w poprzedzającej wypowiedzi:
Remek nie miał pojęcia o elektryce. Bynajmniej, na samą myśl o prądzie robiło mu się słabo.
Kiedy przynajmniej, a kiedy bynajmniej?
Błędem popełnianym najczęściej jest używanie bynajmniej w znaczeniu przynajmniej, chociaż. Spójrzmy na przykłady ilustrujące ten błąd:
Gdybyś pracował stacjonarnie, bynajmniej miałbyś kontakt z ludźmi.
Szmizjerka leży na tobie pięknie. Bynajmniej ja tak uważam.
Bynajmniej Anka mnie rozumie.
Pytanie pierwsze: czy w tych zdaniach bynajmniej występuje w towarzystwie przeczenia? Pytanie drugie: czy jeśli zastąpimy bynajmniej którymś z jego synonimów (wcale, zupełnie, ani trochę, w żadnym razie), to zdanie będzie miało sens? Ten prosty test pozwala ustalić, czy bynajmniej zostało użyte prawidłowo.
Dodaj komentarz