Sporo pytań, które kierujecie do nas w mailach i na Facebooku, dotyczy orzeczenia imiennego. Czyli takiego:
Łącznik (być/stać się/okazać się etc.) + Orzecznik (przymiotnik, rzeczownik, zaimek…).
Rozprawmy się zatem z dwiema najpowszechniejszymi wątpliwościami dotyczącymi tej – bardzo przecież popularnej – konstrukcji.
„Bądź moja” czy „Bądź moją”?
Pierwsza pułapka kryje się w zdaniach typu: Wydawała się piękna/piękną, Okazał się dobrze poinformowany/poinformowanym, Jasne/jasnym jest, że…. Jaką formę powinien mieć orzecznik? Zdecydowanie mianownikową (czyli w każdym z przykładów poprawne są pierwsze warianty). Narzędnik w tej funkcji to już archaizm, który znajdzie zastosowanie tylko w tekstach stylizowanych. Wszędzie indziej zabrzmi snobistycznie lub – w najlepszym wypadku – „tylko” niepoprawnie. Tak więc zdanie Była młodą i ładną, lecz za mąż nie wyszła, pochodzące z Lalki, w czasach Prusa było jak najbardziej w porządku, ale dziś należałoby je poprawić.
W zapamiętaniu tej reguły może pomóc piosenka Marka Grechuty Jeszcze pożyjemy, zawierająca aż osiem poprawnie użytych orzeczeń imiennych z przymiotnikowym orzecznikiem:
„Mały jest kraj,
gdy wszystko wszystkim
wydaje się uboższe.
Piękny jest kraj,
gdy wszystko wszystkim
wydaje się najmłodsze.
Ciężki jest kraj,
gdy wszystko wszystkim
wydaje się najprostsze.
Piękny jest kraj,
gdy wszystko wszystkim
wydaje się jeszcze złe”.
Istnieją nieliczne wyjątki od omawianej reguły – można je znaleźć w WSPP [hasło problemowe Orzeczenie, s. 1639]. Tu wspomnę o najważniejszym: przymiotnikowy orzecznik będzie mieć formę narzędnika w zdaniach bezpodmiotowych (Jak się jest leniwym, jest się też biednym).
„20 akcji zostało sprzedanych” czy „20 akcji zostało sprzedane”?
Jeszcze częściej niż o orzeczenie imienne czytelnicy eKorekty pytają o składnię zdań z liczebnikami. A ostatnio jeden z czytelników połączył obie te kwestie – poprosił o wskazanie, które zdanie jest poprawne: Dwadzieścia sztuk akcji zostało sprzedanych czy Dwadzieścia sztuk akcji zostało sprzedane.
Właściwy jest wariant pierwszy. Dlaczego? Otóż mamy tu do czynienia z podmiotem liczebnikowo-rzeczownikowym (dwadzieścia sztuk) umieszczonym w zdaniu przed orzeczeniem. W takich sytuacjach [por. WSPP, hasło problemowe Liczebnik, s. 1602] orzecznik ma formę dopełniacza, czyli w omawianym przykładzie musi brzmieć sprzedanych. Analogicznie napiszemy i powiemy: Piętnaście samolotów zostało przetestowanych, Sto osiemnaście obiadów zostało zjedzonych, Czterdzieści ran zostało opatrzonych.
Jeśli natomiast podmiot omawianego typu stoi w zdaniu za orzeczeniem, reguła staje się bardziej przyjazna. Mamy wtedy do wyboru dwa warianty: orzecznik w mianowniku i orzecznik w dopełniaczu. Poprawne są więc oba zdania z następującej pary: Sprzedanych zostało dwadzieścia sztuk akcji i Sprzedane zostało dwadzieścia sztuk akcji. Jeśli więc trzeba coś szybko napisać i nie ma czasu na sprawdzenie zasady, bezpieczniej będzie wybrać taki szyk.
Uwaga: wszystko, co napisałam wyżej, odnosi się do podmiotu, w którym liczebnik wymusza na rzeczowniku formę dopełniacza – dwadzieścia (kogo? czego?) sztuk, dwanaście marynarek, sto dziewięćdziesiąt pięć aut. Innymi słowy: reguły te dotyczą związku rządu (liczebnik narzuca rzeczownikowi formę przypadka innego niż mianownik).
Istnieją jednak przecież liczebniki tworzące z rzeczownikami związek zgody, w którym oba człony mają postać mianownika. O przykłady nietrudno: dwa spacery, czterdzieści cztery wspomnienia, dwadzieścia trzy kołdry. Różnica w konstrukcji podmiotu przekłada się na różnicę dotyczącą orzeczenia imiennego. Powiemy zatem: Trzy akcje zostały sprzedane, a także Dwadzieścia cztery samoloty zostały przetestowane, Sto trzydzieści dwa obiady zostały zjedzone i Dwieście dwie rany zostały opatrzone. Warto zauważyć, że liczebniki złożone dwadzieścia cztery czy sto trzydzieści dwa zachowują się tak samo jak liczebniki cztery i dwa – co znacznie ułatwia nam zadanie.
Podsumowując: po raz kolejny okazuje się, że często najbardziej liczy się liczebnik.
Dodaj komentarz